گازهای پزشکی مورد استفاده در بیهوشی و مراقبت های ویژه شامل اکسیژن، دی‌نیتروژن مونوکسید یا نیتروز اکسید، هوای پزشکی (medical air)، انتونوکس (entonox)، دی اکسید کربن و هلیوکس (heliox)است که در ادامه شرح داده می شود.
گاز اکسیژن
اکسیژن یکی از گازهای پزشکی است که بسیار مورد استفاده قرار می گیرد و برای حمایت از زندگی، بیهوشی و درمان های تنفسی به کار می رود. فرآیند جداسازی اکسیژن اتمسفر با روش تقطیر، شامل دو مرحله اصلی مایع سازی هوا و تقطیر جز به جز هوای مایع به اجزای آن از جمله اکسیژن، نیتروژن و آرگون است. سیستم کم فشار، اکسیژن مداوم را برای بیماران مزمن انسداد ریوی فراهم می کند.گاز اکسیژن در پزشکی بسیار مهم است.
دی‌نیتروژن مونوکسید یا نیتروز اکسید
N2O با حرارت دادن نیترات آمونیوم در دمای 250 درجه سانتی گراد تولید می شود. اگر دما به درستی کنترل شود، آمونیاک کمتر و اکسیدهای بالاتری از نیتروژن تولید می شود. این ناخالصی ها توسط آب، محلولهای اسیدی ، قلیایی و پرمنگنات شسته شده و از بین می روند. نیتروز اکسید در سیلندرهای حاوی 450 تا 18000 لیتر گاز عرضه می شود.
انتونوکس ENTONOX
این گاز متشکل از مخلوطی از اکسیژن و نیتروز اکسید به نسبت برابر است. هنگامی که اکسیژن گازی با فشار بالا از میان نیتروز اکسید مایع عبور می کند، مایعات بخار شده و مخلوطی از 50/50 اکسیژن و نیتروز اکسید تشکیل می شود. دمایی که در آن مخلوط گازها به اجزای تشکیل دهنده جدا شوند را دمای شبه بحرانی می گویند. انتونوکس در دمای 5.5- درجه سانتیگراد در فشار 117 بار ،یا در دمای 7- درجه سانتیگراد درفشار 137 بار و یا در دمای 30- درجه سانتیگراد درفشار 4 بار به نیتروز اکسید و اکسیژن جدا می شود. برای جلوگیری از این موضوع، سیلندرها باید قبل از استفاده به مدت 24 ساعت به صورت افقی در دمایی بیش از دمای بحرانی آن ذخیره شوند. در صورتی که با وارونه کردن مکرر سیلندر موجب خوب مخلوط شدن اجزای آن شد، می توان از سیلندرها زودتر از 24 ساعت نیز استفاده کرد.
کاربرد گاز انتونوکس
نیتروز اکسید غالباً با هوا یا اکسیژن مخلوط می شود تا هدف آن مسکن و یا بیهوشی باشد. این گاز هم چنین به عنوان ضد درد زایمان در بیمارستان های زنان و زایمان استفاده می شود.
هوای پزشکی
هوای پزشکی عمدتا در تنفس درمانی یا تنفس مصنوعی به عنوان منبع تغذیه دستگاه های تهویه و به صورت ترکیبی با اکسیژن استفاده می شود. این ماده همچنین به عنوان گاز محرکه یا حمل کننده برای برخی داروهای استنشاقی و عوامل شیمی درمانی به کار گرفته می شود. همچنین در فشار بالا به عنوان هوای جراحی، در برخی ابزارهای جراحی مانند مته و اره های پنوماتیک نیز استفاده می شود. هوای پزشکی را می توان از منابعی مثل هوای فشرده و یا هوای مصنوعی تامین کرد. هوای فشرده پزشکی با کشیدن هوای محیط به داخل کمپرسور تشکیل می شود. ناخالصی هایی مانند مونوکسیدکربن و دی اکسید گوگرد ممکن است در مناطقی که آلودگی هوا زیاد است، منجر به تأمین هوا با خلوص ناکافی شوند. اما هوای مصنوعی با ترکیب نیتروژن مایع با اکسیژن مایع در حالت گازی تهیه می شود و مشکلی در مورد آلودگی آن وجود ندارد.
هلیوکس HELIOX
مخلوطی از 21٪ اکسیژن و هلیوم است که در دهه گذشته در درمان نوع حاد آسم برونشیت بسیار مورد توجه قرار گرفته است. این گاز نسبت به هوای طبیعی راحتتر تنفس می شود و برای درمان بیماران مبتلا به انسداد مجاری تنفسی و همچنین تسکین ناراحتی تنفسی مفید است. هلیوم جدا از اینکه یک گاز نجیب است، دومین عنصر فراوان در جهان است. این ماده با تقطیر جز به جز گاز طبیعی تولید می شود. مخلوط گاز هلیوکس در سیلندرهایی با بدنه سیاه و شانه های سفید / قهوه ای با فشار 13700 کیلو پاسکال در حالت گازی ذخیره می شود.
دی اکسید کربن
گاز دی اکسید کربن به عنوان محصول جانبی فرآیند تولید هیدروژن در دسترس است. این ماده معمولاً به عنوان گاز نفوذی در طی جراحی های لاپاراسکوپی استفاده می شود. در دهه 1930 در هنگام ایست های تنفسی به عنوان محرک تنفسی مورد استفاده قرار گرفت و در ابتدا در دستگاه های بیهوشی گنجانده شد اما مرگ های مربوط به استفاده نادرست از آن، سبب صرف نظر کردن در بکارگیری آن شد.
تامین گاز به شکل سیلندر
از سیلندرهای فشار بالا برای ذخیره و انتقال گازهای پزشکی فشرده یا مایع استفاده می شود. سیلندرهای گاز که در اصل از فولاد ساخته می شدند، اکنون از مواد مختلفی ساخته شده اند تا امکان استفاده از آنها را در شرایط مختلف محیطی فراهم کنند. سیلندرهای سبک وزن با دسته نصب شده برای حمل و نقل بیماران موجود است. از سیلندرهای گاز قابل حمل برای احیای بیماران غیر تنفسی هنگام احیای قلبی – ریوی استفاده می شود.
تامین گاز از طریق خطوط لوله
سیستمی است که در آن گازها از یک نقطه مرکزی تأمین و به نقاط مختلف در بیمارستان با فشار حدود 400 کیلو پاسکال منتقل می شوند. اکسیژن، نیتروز اکسید، انتونوکس و خلا پزشکی معمولاً از طریق خطوط لوله تامین می شوند. سیستم خطوط لوله از آلیاژ های ویژه مس با کیفیت بالا ساخته شده است، که از تخریب گازهای موجود در آن جلوگیری کند.
منبع: ncbi
